Mensen willen bijna altijd weten wat de “oorzaak” is van paniekaanvallen. Ik heb er vroeger ook lang naar gezocht, hopende dat het antwoord me van de paniekaanvallen zou verlossen.
Terwijl dit helemaal niet de handige aanpak is. Het is een beetje hetzelfde als dat een piloot in spé geen vlieglessen krijgt, maar neerstortlessen. Met het idee, als je weet hoe je neerstort, dan weet je ook hoe je het vliegtuig in de lucht houdt.
Toch zijn er wat dingen over te zeggen.
Angst voor de angst
Angst is een emotie. Een normale emotie. Alle dieren voelen het, wij voelen het, ik voel het, iedereen. Als je in het wild zou leven, zou je waarschijnlijk dagelijks angst voelen en daar zou niets verkeerds aan zijn. Maar in onze “hoogontwikkelde” maatschappij is angst opeens vreemd geworden. Mensen hebben zelfs termen bedacht als ‘irreële angsten’. Dan voel je angst, maar vindt men dat er geen goede reden voor is. Dan is er iets mis met je.
Je zou kunnen zeggen dat angst voor de angst zo ontstaat. In plaats van dat we erkennen dat je angst voelt, keuren we, of beter gezegd, keur jij het af in jezelf. Je mag geen angst voelen van jezelf. Het is verkeerd, gevaarlijk, stom, dom, gek, hoort niet, irreëel.
En dus ga je ertegen vechten. Je gaat vechten met een emotie, omdat je de emotie veroordeelt hebt als verkeerd. Dat werkt helaas alleen maar tegen je.
Zo zijn er ook mensen die vechten tegen verdriet, woede, schuld, schaamte etc. Je kent ze waarschijnlijk wel. Deze mensen hebben in onze maatschappij geen voorbeeldrol in hoe je met die emoties omgaat. Integendeel, doe vooral niet wat zij doen, want het brengt alleen maar pijn.
Overigens zijn er ook mensen die niet vechten tegen emoties, maar die een bepaalde emoties altijd willen voelen, zoals plezier, vreugde, zelfvertrouwen, liefde, hoop. Zij staan continu aan deze emotie te trekken als deze er niet is, met als gevolg dat ze de emotie juist niet voelen. Dit is een typische strategie voor mensen met depressie.
Waarom als deze voorbeelden? Omdat we in onze maatschappij weinig aandacht steken in mensen opleiden in het verstandig omgaan met emoties en gedachten. Dit zie ik als een van de kernproblemen. Als je dan, om wat voor reden, of met wat voor oorzaak, met hele intense angst te maken krijgt, heb je geen idee wat te doen. Hierdoor gaan mensen een beetje gokken wat ze moeten doen en vaak gokken ze jammer genoeg verkeerd.
Wanneer je bang bent voor angst, kun je op elk moment denken: “Wat als ik straks angst voel?” Dit daagt angst juist uit, want je bent immers bang dat je angst gaat voelen, dus dan is er angst. Oftewel, je hebt net angst uit het niets getoverd. Vervolgens, omdat je bang bent voor bang zijn, en je inmiddels bang bent, word je nog banger. Zo krijg je een kettingreactie van angst. Regelmatig leiden dit soort momenten tot paniekaanvallen. Een paniekaanval is namelijk niets anders dan het heel snel oplopen van angst, tot aan een niveau waar de intensiteit van angst boven de 90% zit.
Samengevat is mijn visie dat we in onze maatschappij geen goede plek geven aan angst. De meeste mensen dealen er doorgaans mee door er niet mee te dealen. Niet aan denken, ontwijken. Mensen met paniekaanvallen hebben precies die mindset, alleen werkt de strategie niet meer, het veroorzaakt juist alle problemen.
Waarom raak je zo in paniek?
Een van de meest gehoorde uitspraken is dat mensen zeggen ‘ik kan het niet aan’. Het is een ontzettend interessante uitspraak. Wat kun je dan niet aan? Wat zijn de gevolgen van dat je het niet aan kan?
Mensen hebben hier hele verhalen bij, maar de realiteit is dit: je kan het wel aan. Er zijn geen emoties die je niet aankunt. In feite zijn emoties een van de veiligste dingen in de wereld. Als iemand aan de overkant van een sloot staat te roepen: “Help! Help! Ik voel hele intense emoties!” Spring je dan snel in de sloot om diegene te helpen? Nou, af en toe is er weer een ontzettende lieverd die dat doet. Dan vraag ik altijd “en wat ga je dan doen?” Meestal gaan mensen een beetje troosten, iemand over de rug aaien. Hartstikke lief hoor, maar wat was er gebeurd als je niets had gedaan?
Paniek is een staat waarin het primitieve overlevingsdeel van ons brein actief wordt. Je komt in de waarschijnlijk wel bekende vecht/vlucht/bevries stand terecht (en er zijn nog meer standen die er nu niet zo toe doen). Op dat moment gaan je instincten meespelen, die heel wild gaan roepen dat er op dit moment iets ongelooflijk gevaarlijks plaatsvindt. Angst is immers het signaal voor gevaar en dat deel van je brein heeft er geen boodschap aan dat dit misschien een “irreëel” moment is. Terwijl dit oeroude brein moord en dood schreeuwt, probeert je rationele brein er wat van te maken. Maar omdat jij geen enkele training hebt gehad om hiermee te dealen én dat je al bedacht hebt ‘ik kan het niet aan’ of iets vergelijkbaars, begint je rationele brein mee te doen met je oerbrein. Je ervaart een paniekaanval.
De basis van dit alles is dus een gedachte als ‘ik kan het niet aan’. Hier bestaan ook variaties op zoals: ‘ik ga dood’, ‘ik word gek’, ‘ik val flauw’, ‘als anderen het zien dan hoor ik er niet meer bij’ en alle andere vormen die hier op lijken. Het punt is dat je iets denkt dat suggereert dat er iets ongelooflijk vreselijks staat te gebeuren, waarvan angst de boosdoener is.
Ofwel, angst moet weg, dan is het probleem opgelost. Maar deze gedachte is ook weer helemaal mis, want je wilt dat angst weggaat, omdat je er bang voor bent. Daar heb je angst voor de angst weer! Het weg proberen te krijgen van angst is dus niet de oplossing, maar het probleem.
De oorzaak dat de angst niet weggaat
Kijk, als je eenmaal echt bang bent voor angst, dan wil je angst niet meer uit het oog verliezen. Net als wanneer er een gigantische, exotisch gekleurde vogelspin door je huis zou lopen. Die houd je dan ook in de gaten, dat is zelfs instinctief. Misschien loop je er wel van weg, maar dat zou je doen terwijl je het beest in de gaten houdt. Anders gezegd, hebben we een instinct dat zorgt dat we naar gevaar willen kijken. Dat is logisch, want als je het gevaar uit het oog verliest, kan het je schaden en kun je er niets aan doen. Zo lang je bewust blijft van het gevaar, heb je enige vorm van controle.
Bij mensen met paniekaanvallen werkt eenzelfde soort proces. Als angst er niet is, ga je ernaar zoeken, want je weet dat er ergens iets heel gevaarlijks verstopt zit. Als angst er is, wil je dat het weggaat en blijf je er steeds op focussen.
Het probleem is dus dat angst niet weg kan gaan. Want als het weg is, ga je het weer zoeken. Waarschijnlijk ken je dat wel.
Zie je dat je zo nooit van het probleem afkomt? Dit is ook waarom therapieën en oefeningen vaak niet werken: mensen gaan na zoiets checken of angst weg is, door het op te zoeken. Aangezien het een normale emotie is, zal het nooit verdwijnen, want het hoort bij een gezond mens.
De echte oorzaak en de oplossing
Ik denk bij mijn cliënten niet in termen van oorzaken. Een oorzaak klinkt alsof er iets buiten die je is dat voor de paniekaanvallen zorgt, maar dat is niet zo. Er is iets in jou. Dat is de onwil om angst te voelen, of de onwil om met iets te dealen. Dat klinkt misschien hard, of veroordelend, maar het is simpelweg mijn ervaring met jarenlang mensen coachen.
Het leven is soms ontzettend heftig. Dat weet je wel als je paniekaanvallen hebt. Wij hebben zeer beperkte controle over wat er in ons leven gebeurd. Mensen met paniek willen dat vaak niet accepteren. Zij willen op een of andere manier controle over iets waar ze geen controle over hebben. En dan niet een beetje, maar 100% perfecte zekerheid. Dat bestaat niet.
Ik weet hoe zwaar het kan zijn, hoe heftig angst kan voelen, de intensiteit van fysieke sensaties en hoe eng het kan voelen als je denkt dat je doodgaat, gek wordt, ziek bent, flauw valt, dat het nooit meer goedkomt, en alle andere dingen die je er over kunt denken.
Maar dit probleem los je niet op door een of andere oorzaak weg te halen. Je lost het op door je neer te leggen bij hoe het leven is. Dat betekent ALLERMINST dat jij niet van je paniekaanvallen af kan komen hoor. Dat kan prima. Het is juist een consequentie van jezelf over te geven aan het leven. Dat is niet opgeven, dat is overgeven.
De oorzaak, als je het echt zo wilt noemen, is dat jij vecht met het leven. Stop met vechten. Geef je over. Daar ligt je vrijheid.
